УЛУУ ТОО

Анан күлүп жиберипмин.

– Ит экенсиң! – дедим. Иймейип баланын туңгагын жууп отурган аялым чочуп кетти:

– Ким?

– Ха-ха-ха!..

Оорукчан адам таарынгыч болот.

– Эмне тилдейсиң? – дейт аялым.

– О, жок сен эмес. Ушуякта бирөө...

Жогору аскадан таш кулагандай болду. Тайган ордунан аткан бойдон кетти.

«А кыялың менен куру, дагы кечиктимби?»

* * *

Мен Туюк-Төргө жеткенче күн көтөрүлүп калды. Эки-үч күн жүрүп эчтеме ата албай кетемби деп, чындап ардана баштадым. Милдетим кийик атыш болбосо да, мылтык алып тоо аралап жүргөн соң канжыгам куру кайтсам, көргөн киши күлбөйбү.

Төө-Карын болсо эчтеме бербеди. Балким, берет беле, эгер менин кыялдарым болбосо. Таңга маал тайгандын артынан мен да тура жөнөдүм. Чыгыштагы тоо баштарынын арты шоолаланып, «кадыресе жарык болуп калганда аркарлар жайылган боордун астына жеттим. Тайган алыс кетпей эле токтогон экен, байлап алгам. Түз чыгып барышка, жайыттын чет-жакасы ачык көрүндү. Кайрадан Төө-Карынды аралап имериле кеткен жылга менен өрдөп отуруп, болжолумдагы аркарлардын капталынан чыкмакчы болдум. Курсак ачып, каруу кетип, тердеп-бурдап мерчемдүү жерге жакындаганда тайган жулуна берди. Берер болсоң бере көр деп, жүрөгүм ого бетер аптыга кагып, катуулай бастым. Кара тер чыгып алган соң өпкөң шамалдап, күйүккөнүң да билинбейт экен. Салаадай болгон жылгадан чыга бергенде тайган тыбырчылап, каңшылап жиберди. Анын башын жерге ныгыра басып, тыңшай калдым. Болжолумда аркарлар элүү метрче келген өйдөңкү тектирде болуш керек. Бирок аерден үрккөн дабырт угулбады. Аңгыча жогорку асканын түбүндөгү шагыл шагырап калды.

Иш ошондо эле бузулган экен. Мен энтек-тентегим чыгып, өңүткө жеткенче күндүн нуру аска-асканын учтарына боёлуп, анан ылдый жайыла баштады. Тайган жанагысындай жулкунбай калган. Ошондо шекшип, өңүттөн башбаксам, тектирде аркар турмак балээ да жок. Улам соксоюп көтөрүлө берип, акыры тикемен тик турдум, ары-бери бастым, жаңы корголдору жайнайт, жуушаган жерлеринин чөбү жапырылып жатат. Мен жерден из карасам, тайган акыйып кыр-кыр башын карап, таңкы суук желге көзүнөн жаш чуурутуп отурган. Агытып жибердим эле тик өйдө салып-уруп жөнөдү. Багытын уланта андан озуп карасам, те күндүн нуру жаңы жайылган кырдан он бир аркар чубап ашып баратыптыр. Кызгылт-күрөң жондору күндүн тамылжыган нуруна чагылышып, эрте мененки закымда үзүл-кесил кооз элес болуп, менин карматпаган кыялдарым сыңары кыр ашып кетип баратышты. Көрүп туруп ушундай асыл макулукту аткың келбейт, бирок аттырбай кеткенине ичим ачышып калды.

Эми мына, Төө-Карынды кыркып өтүп, Туюк-Төрдүн сол ыптасындагы мөңгүлүү бийик тоонун түбүндө турам. Туш-тушунан тик болгону менен ушул тоонун башында кашка баш кишинин төбөсүндөй болгон бир гектарча тайпаң бар. Ал тиги көрүнгөн мөңгүдөн да жогору. Кийиктерге беймарал жайыт. Аерге аюу да келип калат дешет, өзүм көргөн эмесмин. Эми ошол кашкага кай жагынан чыксам дейм. Төрдү алкымдап барып, анан дагы атчан бир топ жогору капталдап чыккан жолу бар. Мергенчилер менен мурда бир чыгып көргөм. Бирок азыр аякка желкем жер тартып турат. Алыс. Бу бетинен бирөө-жарым чыкканбы, жокпу билбейм, бирок биерден караганда оңой эле көрүнөт. Болгондо атты ушерге таштап, жөө чыгыш керек.

Неси болсо да кичине ойлонуп алууга суу жээгине түштүм. Күн кадыресе ысый баштады, бирок таштан-ташка жанчылып аккан суунун салкыны жан жыргатат. Эртең менен тамактанбай күйүгүп тоого чыгып келгенге кардым катып калыптыр, жата калып тиш сындырган суудан ичтим, анан нан малып жедим. Анан жалпак таштын үстүнө чалкаман жатып алып, чыгар тоонун башын карап: «Чыкпай эле койсом эмне болот, акыры ата албагандан кийин?» – деп ойлодум. Бирок бу оюм мобу таш үстүндөгү жыргалыман улам пайда болуп жатканын, баары бир чыгарымы билип, ошондон ышынып жаттым.

Ушинтип көздү жумуп коюп, чалкаман түшүп жатсам, кайдандыр бүркүттүн шаңшыганы угулду. Көзүмү ачсам, асман ачык, тик каратпаган күндөн башка эч караан көрүнбөйт. Бирок бүркүт дагы шаңшыды. Кызыктым. Ошондо тиги мөңгүлүү зооканын далдаасынан эки бүркүт учуп чыкты. Биринин чеңгели куру эмес, тарбайып салаңдаган бирдеме кармап келатат. Аңгыча ал чеңгелиндегини коё берди, шаңшыганы угулду. Кийинкиси шукшурулуп келип, илип кетти. Мен дүрбү салдым. Чеңгелдегиси аркар экен. Айраң калыпмын. Эки бүркүт аны алмак-салмак алмашып, мен жаткан Туюк-Төрдүн үстү менен тиги Саятчынын аскаларын карай алып баратты. Дүрбү салып жаттым: аркардын али жаны бар окшойт, кыбырагансыйт, бирок ал ушу бийиктен куласа өлөрүн билип, андан көрө өпкө-жүрөгүнөн өткөн уу чеңгелдерге кайыл болуп бараткансыды.