НАСЫЯТ

* * *

Кандай болгондо да сүрөткер реалдуу турмушта жашайт. Биздин ар бирибиз сүрөткер катары абийирибизди канчалык таза сактай алдык, бүгүн өз мезгилибиз менен гармониядабызбы, деги ушундай гармония мүмкүнбү деп өзүбүздөн сурап, жооп берүүгө аракеттенсек – ошол эң башкысы. Кээ бир ойчулдар сүрөткер сөзсүз азапка, шорго жаралган пенде, бөтөн дүйнөнүн адамы, куугунтукта жашоого, бери болгондо асан кайгычылыкка туулган жан дүйнөсү назик, жаралуу жан дешет. Мени бул ынандырбайт. Канаты кайрылган жарадар куш бийик көкөлөп уча алабы? Искусство адамы да ушундай. Тагдыр анын башына эмнени гана салбасын, көп нерсе талант эрдигине да байланыштуу.

* * *

Жалпы менен жекенин бүткүл жалпылык менен өзгөчөлүктүн, улуттук жана жалпы адамзаттык дөөлөттөрдүн, көрүнүштөрдүн өз ара байланышы академиялык зериктирме талаш-тартыштардын гана маселеси эмес. Бул маданий өнүгүү багытындагы аныктоочу чечүүчү ролду ойной турган фактор. Маданиятка анын табиятына жат функцияларды таңуулоо же адабияттан ага мүнөздүү болбогон нерселерди талап кылуу канчалык зыяндуу экени бизге өз өлкөбүздүн тажрыйбасынан белгилүү. Андыктан адабият проблемаларынын же анын функцияларынын унификацияланышы жөнүндөгү кеп-сөздөр эч бир орунсуз. Мындан тышкары адабияттын социалдык орду, кызматы да бар экени талашсыз жана маселени түшүнүү үчүн бул өтө зор мааниге ээ.

Көрүнүп тургандай эле биз биринчи орунга дүйнөнү анын ар кайсы кырынан таанып-билүүнү коюп жатабыз. Дүйнөтааным болсо улуттук өзгөчөлүк менен шартталбай койбойт, анткени тилсиз адабият жок, а тил өз кезегинде бир элди башка бардык элдерден айырмалап турган белгилерди алып жүрөт. Бирок, эгерде жалпы максат идеясы ушул өзгөчөлүк аркылуу чагылдырылса, анда биз “чоң адабият” деп атаган нерсе жаралаар эле. Мындай зор адабият элдерди бириктирүүнүн, жакындатуунун кандай алп күчүнө ээ экенин айтып отуруунун кажети жок – муну ар бирибиз өз тажрыйбабыздан билебиз. Себеби, рух эркиндигине умтулуу дайыма чоң адабияттын борбордук идеясы болуп келген жана боло бермекчи.

Биз коомдук аң-сезимдеги тарыхта болуп көрбөгөндөй глобалдуу өзгөрүүлөргө, идеологиялашкан тоталитардык структуранын ичтен жарылуусуна, Европа элдеринин жана мамлекеттеринин негизинде жалпы жыргалчылыкка жана ынтымакка жетишүүнүн өзгөчө идеологиясы жактан өтө ар түрдүү структураларга (курамдарга) өз ыктыярлары менен биригип жатканына күбө болуп, катышып жатабыз…

* * *

Күн Чыгыш ойлому искусствону чындыкты бийик реалдуулукка, бийик гармонияга жакындатып сүрөттөөнүн, бул гармонияны өзүнөн өзү курчап турган дүйнөдөн издөөгө адамдарды шыктандыруучу курал катары түшүнөт. Кайра жаралуу доорунда Батыштын ойлому кудайды аалам тактысынан түшүрүп, анын ордуна адамды отургузган эле. Бүгүнкү күндө адам өзү татыксыз болгон ошол тактыдан шыпырылып түшүп, ыңгайсыз абалда калды. Күн Чыгыш ойлому болсо адамды бул дүйнөдө гармониялуу жашоо үчүн өз ордун табууга, анын закондоруна өзү баш ийдирүүгө тийиш болгон космостук, ааламдык жак катары көрөт.

Бизге Батыштын жана Күн Чыгыштын жалпы адамзаттык деңгээлдеги ойломдору бири-бирин кабыл алып сиңире тургандай көрүнөт. Мындай жакындоо, жуурулушуу жемиштүү болорунда шек жок. Бирок, бул келечектин иши.

* * *

Адабият улуттук кыртышта гана өнүгүп чыга алат; анын көп маданияттуу тамырлары да болушу мүмкүн. Мындай терең тамырлуу адабият дүркүрөп өсүүнүн зор кубатына ээ болоору шексиз. Бирок, кеп бул жөнүндө эмес. Пикассор бир жолу искусстводо изденүүнүн предмети эмес, анын натыйжасы маанилүү деген экен. Адабият эч качан пландаштырылууга же программалаштырылууга тийиш эмес, болбосо ал “көркөм” формасына карабай үгүт-пропаганданын эле бир түрүнө айланат. Ошентсе да, жазуучу ал эмне үчүн жазып жатканы жөнүндөгү суроого жооп бериши керек. Албетте, буга ар кимдин өз жообу бар, бирок, көөнөргүс дөөлөттөрдү алып жүрүүчү искусство адам жан дүйнөсүндөгү дисгармонияны чагылдырып, аны дайыма гармонияга үндөй турганын дүйнөлүк адабияттын бүткүл тарыхы, тажрыйбасы тастыктап турат.

* * *

Биз билген улуу акындардын баары ар кайсы мезгилде төрөлүп, ар кайсы өлкөдө жашап, ырларын да ар башка тилдерде жазган, коомдун ар кандай катмарынан чыккан. Бирок, аларды мезгил менен мейкиндиктин ааламында үркөр жылдыздай бир үйүргө чогултуп, бирдиктүү поэтикалык ойго бириктирип, адамзаттын көйкашка уулдары атантып турган бир жалпылык бар.