КҮН АВТОПОРТРЕТИН ТАРТЫП БҮТӨ ЭЛЕК
КУБАТБЕК ЖУСУБАЛИЕВ
– Ох-оо-о!..
Бул көрүнүш Раманга өтө кызык көрүндү.
– Ким, ата? Ким менен сүйлөшүп атасың? – деди чоң эне үйдүн ичинен.
– Туман, эне. Жөө туман айылчылап жүрөт.
А чоң эне алиги эскерүүлөрүнөн ажырай албады. Далбастап чуркап бараткан аялды, бирөө жол менен атайы айдагандай шумдуктуу удургуп келаткан жөө туманды кайрадан элестетти.
Азыркы райондун борборун кооздоп, көчөлөрүн көркөмдүү кылган дарактар ошондогу балдар тиккен жаш көчөттөр экендигин ойлоду. «Азыр алар аябай чоңоюшкандыр... Мейли, чоңоюп, гүлдөй беришсин...
Алар согуштан кайтпаган ээлерине жандуу эстелик – деп ойлоду чоң эне. Жаан сээлдей баштады. Жөө тумандын арасынан суу болуп жүндөрү сапсайган Кабылан суурулуп чыкты. Ал Раманга күнөөлүү эркеледи.
3
– Китебиңди ал, ата, тегирменде эрикпейсиң, – деди чоң эне.
Раман ансыз деле «Капитан Гранттын балдарын» колтугуна кысып алган.
– Кеттим, энеке...
– А мен болсо күнгө отура берем.
– Уктаңыз, ээ? Кеттим.
– Күн барбы?
– Бар... Бар...
Раман үйдөн алыстаары менен китебин басып баратып окуп кирди. Кээде дейди басып жолдон чыгып кетет. Акыры ташка чалынып китеби колунан ыргыды.
– Маңги баштар! Ушуну көрбөй калышыптыр! – деп чалдарды сөктү да, ташты кыжынып жолдон алыс ыргытты.
Таш мупмуздак эле. Кечээги жаандан кийин жер бир күнгө картая түштү. Жер сууду.
4
– Мен болсо кеттим!
– Күн барбы?
– Бар.
– Ойноп жүрө бербей тезирээк кел, – деди чоң эне.
– Токто, бери келчи, койнуңда китеп жокпу?
– Жок, жок, энеке.
Эки-үч курдай Раман куурайы жок жалаң жип менен кайтты. Чоң эне анын себебин билип алды. Бүгүн китептеринин баарын жабанга салып кулпулап алган. Раман куурай терүүгө китепсиз кетти. Чоң эне менен Рамандын кышка даярдыктары ушул. Отун, тегирмен.
5
– Кеттим, энеке.
– Кайда?
– Мектепке.
– Караңгы түндөбү?
– Оюн коёбуз, – деди Раман.
Раман калп айтты.
Ушинтип, көп жолу калп айтканын эстеп, өзүнө өзү капа болду. «Көзү жок адамга калп айтуу оңой». Ушуну ойлогондо ого бетер капаланды.
– Чырагыңды өчүрүп кет. Эртең сасык май алып келип койсоң, ата. Чырагыңдын майы түгөнүп калыптыр. Жаанда суу болосуң эми, балам ай...
Каалга «тарс» жабылды.
Үйдүн ичи көрдөй капкараңгы. Чоң эне көрүнбөйт. А чоң эне Раман жөнүндө ойлоду. Атасынын да илгерки бир оюнда Чойбек бай болуп ойногонун эстеди. Үйгө келгенден кийин сакалы эчкинин куйругу экендигин айтканда күлгөн эле. Раманды да: «Атасын тартыптыр» – деп айылдагылар мактап калышат. Оюнду жакшы аткарат дешет. Жакшы ырдайт дешет. Чоң эне күрсүнүп ордунан турду:
– Бул бала оокатын ичтиби?
Төрдөгү столдун үстүнөн аякты сыйпалап тапты.
– Ичпептир чунак бала.
Табуретка кычырады. «Ушу шайтандай эмеге кантип отурушат?»
Чоң эне ошо бойдон былк этпеди. Үйдүн ичин өлүк тынчтык басты. Чычкандар кебек салынган тулупту кемирип киришти. «Чычкандардын түбөлүк эрмеги ушул» – деп ойлоду чоң эне.
– Уктагыла эми, жаны жоктор, – деп аларга буту менен тап берди.
Табуретка экинчи жолу кычырады. Бош чака жаңырып «зы-ң» этти.
«Суу дагы түгөнүптүр» – деп ойлоду чоң эне.
Чычкандар кайра эле кебек салынган тулупту кемирип киришти.
– Кой эми, төшөк салайын, – деди чоң эне дагы күрсүнүп, жөрмөлөп жүрүп төшөк салды. Төшөктүн четинде бөжөйүп кыйлага олтурду. Кайра жер таянып өйдө турду да, жапыз каалганы ачып, эшиктеги түндү тыңшады.
– Мынча неге жымжырт? Жаан басылган өңдөнөт, – деди чоң эне өзүнчө.
– Кар жыттанат.
Эшикти жапты. Үйдүн ичи капкараңгы. Чоң эне көрүнбөйт. Бирок сүйлөгөнү, басканы, ойлогону угулат...
...Кар күрөгөндөй жаап жаткан. Раман асманга бетин тосуп кетип баратты. Далбалактаган карлар мурдунун учуна көпөлөк сыңары конуп, кытыгысын келтирет. Кирпиктерине илинген карлар көздөрүнөн жаш болуп акты. Раман асманга жүзүн тосуп баратты. Көңүлүн делөөрүткөн зор кубаныч пайда болду.