КҮН АВТОПОРТРЕТИН ТАРТЫП БҮТӨ ЭЛЕК

«О-о, ата-журт коргогон мунжу адам, согуш деген сен белең?» Жоолугунун учуна түйүлгөн теңгелерин чечти да, жылдызы жок эски аскер тумагына төктү. «Көрүп күйгөнчө, көрбөй күйөйүн», – деп ойлоду чоң эне.

«Оо-о, кантип тирүү калды экен?» Чоң эне куржунун оңдоп басып кетти. Анын ичинде уулу Касым үчүн тамак-аш бар. Ал бүгүн жөнөйт. Чоң эне басып баратат...

Дайыма өзүнүн гана дабышын угуп үйрөнгөн. Азыр уккан жок. Дайыма эле өз дабышын угуу адамды зериктирет, жадатат. А бүгүн эл өтө эле көп. Чоң эне башкалардын дабышын тыңшайт. «Адамдардын дабышын угуу, алар жөнүндө ойлоо жакшы» – деп ойлоду чоң эне. Бул абдан жакшы...

«Бүгүн согушка жөнөшөт». «Бүгүн согушка жөнөшөт» – дешет жер шыпырган буттар хор менен. Көпчүлүгү балдарын зор сыноого узатканы келген энелер. Алар бүгүн жөнөшөт. Түш кыңкайды. Күндүн көзүн алыстан көчүп келген булуттар чүмкөп алды. Тоолор жок. Түбүнө чейин жалкоо туман каптаган. Туман кокту-колотторду жойлоп улам бериледи. Айлана кыйла караңгы боло түштү. Асман таш жаачудай чытырайт. Бирок муну эч ким байкаган жок.

Кыжылдаган адамдардын бирөө да асманды караган жок. Алар жарданып, узун катарда турушкан балдарына карашат. Азыр булар согушка жөнөшөт.

«Машина да жок имиш, жөө жөнөтөт экен. Жарым жолдон ары машина болот дептир деген күбүр-шыбыр тарады. Чын эле ошондой көрүнөт. Мындай кез: «Күткөн мезгил да келип жетти» – деп аталат.

Коштошууга ишарат берилди. Ызы-чуу башталды. Чакчелекей. Ымыркай балдардын ыйлаганы угулат.

Чоң эне Касымдын башын кучактады. Уулунун оозунан буруксуган арактын жыты келди.

– Арак жыттанасың, атабай... – деди чоң эне.

Касым чоң эненин көкүрөгүнөн жыттады.

– Көп ичтиңби?

Уулу тишин кашкайтып күлүмсүрөп карап турду. Чоң эне дагы эмнени сүйлөп өзүн жооткоторун билбей, мекилдеп ыйлап жиберди.

– Катарга! – деген үн чыкты.

– Кошуңуз, кара кемпир, – деди Касым.

Ал энесин кучактап алып ыйлап жаткан жолдошторуна карап өзүнө өзү ачуусу келди. «Өтө эле кайдыгер коштошуп атам», – деп ойлоду Касым. Бирок унчуккан жок.

Ызы-чуу дагы күчөдү. Коштошуу бүттү. Согушка жөнөөчүлөр кайрадан катарга тизилишти. Жолго чыгышты. Тоо тараптан туман каптап келатты. Тумандын алды балдар бараткан улуу жолго жетти. Улуу жол менен каалгып жөө туман басып келатат. Ач туман илкип басып келатты. Чоң эне муну биринчи байкады. Ызы-чуу ого бетер күчөдү. Касым катардын эң артында басып кетип баратат. Ал артын эч караган жок.

Чоң эне көз албай карап турду.

Ал жол менен келаткан жөө туманга кирип кеткенче карап турду. Эми ач туман соруп кеткендей эч нерсе көрүнбөй калды. Адамдар нес болгондой тунжурап удургуп келаткан туманды карап турушат.

Жыйындын ичинен бирөөнүн чочуган үнү чыкты. Ак жоолукчан аял түйүнчөгүн булгалап жыйындан узады. Сыягы, уулуна арнаган белегин бербей унутуп калса керек. Ак жоолукчан аял чуркап баратты. Ийинине түшкөн жоолугу туудай сүйрөлөт. Чуркап барат. Аял кокусунан таш жолго эт-бетинен жыгылды. Баары бир кичинекей түйүнчөгүн колунан чыгарган жок. Кайра туруп жүгүрдү. Жоолугу жыгылган жеринде калды. Аял да туманга аралашып көрүнбөй калды.

Таш жолдун бетиндеги ак жоолук гана кыймылсыз жатты. Жөө туман дале улуу жол менен жай басып келатат. Тоолор жок. Тоолор өз уулдары менен коштошо албай калышты. Ал туман болсо сойлоп келатты. Фильм үзүлдү.

...Чоң эне катуу үшкүрүндү. Өз көзүнүн азиздигин унутуп калган эле. Чоң эне дагы үшкүрүндү.

– Чык, – деген тамчынын үнүн укту.

– Кара кемпир, чыгалыбы? – деп ойлоду Раман.

 – Уктадыңбы, ата?

– Жок, эне. Сизчи?

– Жок, ата.

«Жок деген жакшы сөз» – деп ойлоду Раман. «Эгер бул сөз болбосо эмне болор эле? Анда адамдардын баары калпычы болушмак».

Заматта үйдүн ичи караңгы боло түштү. Терезеге жумшак нерсе келип урунду. Эпсиз чуудасы сүйрөлгөн жөө туман экен. Раман терезеге карады. Эч нерсе көрүнбөйт. Бир гана туман. Ал терезенин бетинде бир тынымга удургуп турду да, суюла баштады. Эми гана бир түп жылаңач тал бүдөмүк көрүндү. Кайрадан үйгө жарык кирди. Раман эшикке жүгүрүп чыкты. Жөө туман үйлөрдүн үстүнөн басып баратат. Бүт айылды каптап баратат...