КҮН АВТОПОРТРЕТИН ТАРТЫП БҮТӨ ЭЛЕК

Дүйнөнүн тумандуу бир күнү жөнүндө. Музыкадай атырылган күндүн биринчи нурлары жөнүндө... Эртең мененки Памир-Алай тоолорунун панорамасы. Тоолор улуу да, сүрдүү да... Асман мелжиген чокулар... Алар шаңдуу музыканы күтүп турушкансышат. Купкуу, жалама, кереге сымал аскалар. Ошол аскалардын бирөөнүн боорунда айбаттуу адамга окшош кара таш турат.

Рамандын үнү. Бул таштын аты «Каргаша кемпир» – бул жөнүндө ар нерсени эскергенде жакшы көргөн карылардын оозунда легенда айтылат: Илгери бир пайгамбар кемпирди каргаган имиш. Байкуш кемпир ушинтип ташка айланган экен. Пайгамбардын неге мынчалык ачуусу келгендигин ким билсин.

Бир жылда жазында ошол жакка саякатка чыгабыз. Былтыр Камил «Каргаша» башкача ат койду. «Гитлер» – деп. Баарыбыз ошентип атап койдук. Агайдын мылтыгы менен балдар Гитлердин башына атышат. Мен да атам. Гитлердин башында казандай көмкөрүлгөн тегерек кара таш кинолордогу немецтердин туулгаларына окшош. Камил ушундан улам ат койгондугун айткан. Гитлердин «эстелиги». Камил менен кийин талаштым. Менимче, бул таш Гитлерге окшош эмес. «Александр Невский» деген кинодогу рыцарь! Таптым, таптым! Так ошол түрү суук рыцарларга окшойт...

...Чоң эне так ушул эртең мененки тоолорго утур карап коюп, ат үстүндө келатты. Райондун борборуна келатты. Тоолор... Памир-Алай тоолору... Чоку... чоку... чоку...

Тоолордун чокулары күндүн чыгышын күтүшөт. Ана, чокуларга күндүн алгачкы эндиктей кызыл нурлары тийди. Кыпкызыл нурлар бийик чокуларда бийлешет. Эми чокулар күнгө карап ырдап жатышты

Эзелки замандан бери кулакка тааныш жоокер музыканын дүбүртү кулакка угула баштайт. Күндүн дүбүртү...

Мына, дүйнөнү дүңгүрөткөн музыка башталды... Бул «Симфония - Апогей» – белгисиз композитордун күнгө жазган Гимни дешет. Чокулар ырдап жатышат... «Бул тиричиликтин Гимни, угуп калгыла, адамдар!» – дешет алар...

Таштар да, тоолордун бөксөлөрүнө чөккөн, бийик асмандагы эндиктей кызарган булуттар да ырга кошулушат... Күн тоодон башбакты... Рамандын үнү: – Ассалоом алейкум, Күн! – Э-э-э-ээ-эй, адамдар! Бизди титиреткен ырды угуп калгыла, адамдар! – дешет тоолор...

Күндүн атырылган биринчи нурлары адамдарды ойготууга шашып баратышат... Күн өзүнө утурлап учуп бараткан тоо бүркүтүнүн канатына жармашты. Бүркүт асманга атырылып чыкты да, ийри тумшугун күнгө бурду, муштумдай кара нерсе күнгө атылып баратат. Ал күнгө качырып кол салганы баратат. Бүркүттүн трагедиясы ошол. Ошентип өзүн аскага жанчат. Ошентсе да бүркүткө окшоп, күнгө түз караган жандар чанда болот окшойт?!

Күн жылаңач жердеги токумдай карга жармашты. Жаз ... Жер жаш кыздай демигет... Коюн-колтуктарында гана ала-чоло кар жатат.

Күн талаада жаткан айнектин сыныгына жармашты. Бул күндүн күзгүсү. Күн жомоктогу сулуулардай өзүнүн жүзүн көрүп кирди. Күн жаш көчөттөргө тийди.

Адам - дарагынын көчөттөрү. Буларды кечээ согушка жөнөй турган балдар тигишти. Көңүлдүү иштеген балдар. Алардын көбү өздөрү тигип жаткан дарактын көчөттөрү сымал жаш. Жаактарындагы үксүйгөн сары түктөрү, болпойгон маңыроо жүздөрү, ишенимдүү караган көздөрү, карандай бала бойдон экендиктерине күбө болгонсуйт. Алардын бирөө айнектин сыныгында жаткан күндү жерден көтөрүп алат:

– Эй, карагылачы, Күн!

Бирок анын колундагы күндү эч ким карабайт. Башкалары бак тигүү менен алек. Алиги боз бала жолдошторуна таарынгандай, колундагы Күндү алыс ыргытты.

Күн чоң энеге жармашты. Бүгүн райондун борборунда эл көп. Көпчүлүгү балдарын согушка узатканы келген энелер. Балдарын өлүмгө узатканы келген энелер. Ыйлаак энелер...

Булардын арасында чоң эне да жүрөт. Анын мойнунда оор куржун. Ичинде уулуна арналган тамак-аш бар. Уулу бүгүн согушка жөнөйт.

Күн кайырчыга жармашты. Чоң көчөнүн четинде жоон санынан ылдый жок, аскер тумагын күнгө тосуп жалгыз кайырчы – аскер олтурат. Анын чачтары уйпаланган.

Чынгыс хандыкына окшош, сары сакалы аябай өскөн. Ал күндө кайыр сурайт.

– Апа, акча бер!

Чоң эне чочуп кетти. Кайырчыны көрүп тык токтоду. Көкүрөгү кысылып, ыйлагысы келди.