КҮН АВТОПОРТРЕТИН ТАРТЫП БҮТӨ ЭЛЕК

– Ха-ха-ха!!!

Асмандан башын колу менен калкалап чуркап келатты. Реактивдүү самолёт так төбөдөн мээни аралап учуп бараткандай ышкырат. Адам-жинди Раманды көрө коюп:

– Жат, окопко кир! – деп соо адамдай бакырды. Селейген Раманды кармап жерге жыкмак болду. Раман анын колунан араң бошонуп, коркконунан качып жөнөдү.

– Ха-ха-ха!!!

Бул күлкү Рамандын кулагынан кетпей койду. Асман тынчый түштү. Жаанын жебесиндей немеден асманда ийри-муйру булут-из калды.

Раман артын караган жок.

Анын ойлору буркан-шаркан түштү.

Раман бул адам жөнүндө ойлонуудан коркту.

Раман бул адам жөнүндө ойлонуудан дайыма коркот.

...Түн кирди. Чоң эне менен Раман уктоого жатышты.

– Эми айтчы, ата?

Чоң эне Рамандын баягы ыйлаганын эстеди.

– Жашык болбо, жашык болбочу, ата?! Жигит адам да жашык болобу? – деди чоң эне.

– Бороон...

Экөө терезени ургулаган күчкө кулак түрүштү.

Чычкандар кебек салынган тулупту кемирип кытырата башташты.

Үйдө меш жок. Суук.

А чычкандар үшүшпөйт...

Эшикте да, үйдө да түн.

А чычкандар укташпайт...

– Эне, – деди Раман.

– О-ов, ата.

– Эне-е...

– О-ов...

– Атам жөнүндө айтып берсеңиз...

Чоң эне коркуп кетти. Небересине эми гана түшүндү. Эмне үчүн ыйлаганына эми гана түшүндү.

– Эмне, сени балдар жетим деп табаладыбы?..

– Айтып берсеңиз, – деди Раман.

– Жер майласын аңтарылгыр. Аңтарылган атаң болсо...

– Айтып берсеңиз...

– Аңтарылгырыңды эле кээде сурап каласың да, ата... Касымым шайыр жигит эле. А сени адамдар «түнт, адамга үйүрү жок» дешет...

– Адамдар айта беришсин. Мен андай эмесмин, – деди Раман.

– Мен аларга ишенбейм. Адам болор кишинин адам менен иши бар, ата. Муну эсиңе түй. Атаң болсо маалим болуп, өзүңө окшогон балдарды окутчу. Жанагы райкомуңар да атаңын колунан окуган. Чилдийген арык бала эле. Бизди сурап коёт имиш го, бечара... Өмүрү узун болсун ылайым.

Чоң эне сүйлөбөй токтоп калуудан коркту.

Божурай берди. Раман эмнелерди айтарын жатка билет. Анын үстүнө ал кишинин өмүр баяны өтө кыска, табышмактуу.

– Жыйырма бир жашында урушка кетти... Сага айтпадым беле, тумандуу күнү кетишкен. Кат келип турду. Анан кыйлага дайынсыз болуп кетти. Ошондон кийин атаң аңтарылгырдан акыркы жолу кат алдым. Катында: «Кара кемпир (мени эркелетип дайыма ушундай дечү), бул катты самын орогон кагазга жаздым. Эми адатыңдай көп ыйлаба. Көзүңдөн ажырайсың. Жакшы оокатыңды кыл. Мен болсо кеттим!» – дептир. Сары ушаланган кагаз... дале көзүмө көрүнүп турат, – деди чоң эне үшкүрүп.

– Ошондон кийин кат келген жокпу?

– Келген жок.

– «Мен болсо кеттим...?»

– Ооба, ошондой дептир. Кайда? Жазбаптыр...

– Коркок, немецтерге өтүп кетти да, анан айга учуп кетмек беле?!

– Койчу, ата.

– Кара кагаз келген жокпу?

Раман бул суроону чеки сураганын ойлоду. Ал атасынын кайсы бир жакта тирүү экендигине ишенгиси келет... «Же Англияда, же Францияда, же Америкада жүргөндүр» – деп ойлоду өзүнчө. Кээ бир колго түшкөн кишилер ошол жактардан бошонуп келип жатышат имиш деген сөздү Раман уккан. Ал атасынын кайсы бир жакта тирүү жүргөндүгүнө ишенгиси келет.

Чоң эне да бул суроосуна жооп берген жок.

– Ошондой да, – деди Раман өз оюн жактап.

Чоң энени кодулаган ой тынчый түштү. Дагы бир ачык ооз неме келжиреп койгонбу деп абдан корккон.

Түн. Бороон терезени черткилейт. Каалга кызык кыйчылдайт да... Же адамдын үнүнө, же айбандын үнүнө окшобойт. Деги эч нерсеге окшобойт. Алыстан, алыстан бороонго таланып келген жолоочу үн... Раман өткөн жылы бул эмненин үнү экендигин биле алышпай чоң энеси экөөнүн аябай корккондорун эстеди. Аябай коркушкан...

– Мен болсо кеттим! Уктайм. Жаз келгенче уктайм, – деди Раман.

– Кеттим дебей жүрчү, ата, – деди чоң эне.

Чоң энеге «кеттим» деген сөз дайыма жат угулат.

«Мен болсо кеттим» – деди Раман өзүнчө.