КҮН АВТОПОРТРЕТИН ТАРТЫП БҮТӨ ЭЛЕК
КУБАТБЕК ЖУСУБАЛИЕВ
...Кыз кезинде жылаңаяк чуркаган жолдорун басат. Кымбаттуу адамдары менен сүйлөшөт. Мийзамдуу күздөгү күндү карайт. Тоолорду карайт. Асманды карайт.
Түшүндө да ойгонуп кетпесем экен деп көп коркчу. Түбөлүккө уктай берүүнү каалай турган. Жакырчылык дүйнөнүн таштарын көрүү да зор рахат берет да.
...Азыр эсинен танып баратып да Чоң эне акыркы жолу түш көрүүнү самады. Чоң эненин түшүндө чагылган кайрадан чартылдады... Чоң эне жөөлүй баштады.
– касым! Касым!.. – деп чакырды чоң эңе. Ааламды чоң өрт каптап келатканын көрдү.
– Өрт!.. Өрт келатат, ата!..
Чоң эне соо эмедей эшикке жүгүрүп чыкты.
Күн батышты карап кыйкырды: – Өрт! жер өрттөнүп келатат!
Өчүргүлө-өө!..
Жылаңаяк чоң эне жерге эт-бети менен жыгылды.
Экинчи турган жок.
Чоң эненин адамдарга кайрылып айткан акыркы сөзү – ушул. Адамдын эң акыркы кымбат сөзү:
– Өрт! Өрттү өчүргүлө!
13
Кара лента үзүлдү. Фильм бүттү.
Кабылан жалгыз калды. Ал ар түнү дале үйдөн алысыраак олтуруп улуйт. Айга карап улуйт.
...Дайыма эртең менен күн терезеден түшүп курут эзип жаткан Чоң энени таппайт...
Күн автопортретин бүтпөй калды.
...Раман бир айдан кийин ооруканадан кайтты. Оорусунан айыгып кайтты. Чоң энесин угузганда ыйлаган жок. Көңүл айтканы келген адамдар үн-сөзсүз тарап кетишти. Жалгыз калгандан кийин өксүп-өксүп ыйлады. Көзүнөн жаш чыкпай калган соң, чарчаган Раман уктап калды.
Ойгонгондон кийин дагы ыйлай баштады...
Эки-үч күн өткөндөн кийин Чоң энесинин баштыгынан жалгыз сүрөт таап алды. Артындагы өчүңкү жазууну окуду.
«Чотбаев К. 1942-жыл».
– Атам турбайбы! – Раман эрксизден үн чыгарды.
Оодарып карады.
Көзү, оозу, мурдунан өйдө тааныш.
Раман чагылган тийгендей селдейди...
Бул адам-жиндинин өзү эле. Раман сүрөттү тытып-тытып очокко ыргытты...
14
Рамандын турмушунда ушулар калды. Ал дайымкысындай эрте туруп окууга барат.
Бүгүн да баратты. Кабылан да артынан ээрчип алат. Анын да жалгыз калгысы келбейт...
«Эч кимдин жалгыз болгусу келбейт» – деп ойлоду Раман. Экөө үн-сөзсүз жолдо баратышты. Жолдон экөөнө күн кошулду.
– Ассалоом алейкум, күн! – деди Раман.
Кабылан унчуккан жок.
Ал башканы ойлоп баратты...
– Чекит... –деди Раман.
«Жамбыдан башка бирөөгө минтип таптакыр чечилип салбайт элем» – деди ичинен өзүнө нааразы болуп. Өзүнүн начар жери эми эсине түштү.
Жердеги күндүн табы сууй баштады. Рамандын жамбашы үшүдү. Ал Жамбыныкы да үшүгөнүн сурагысы келди.
Бирок эч нерсе сураган жок.
Жамбы дале айды карап жатты...
Айдын нуру көкүрөгүнө тийип турду.
– Мен жөнүндө мындан кийин жаман ойлобо, – деди акырын, Жамбы баятан бери ойлонуп жаткан эле. Раман муну билген. Ушуну айтат го деп күткөн.
Мына, кудум күткөнүн айтты.
– Эч качан! – деди Раман.
Экөө көпкө дейре унчугушкан жок.
Жамбы айды карап ойлонуп жатты.
Айдын нуру дале көкүрөгүнө төгүлүп турду.
Ал Памирди сагынгандыгын ойлоду.
Тоолорун... Асманын. Катаал кышын...
– Памирди ошондон бери көрө элекмин, – деди Жамбы. Раман анын үнүнөн эң жагымдуу кусалыкты туйду.
– Балким, күйөөң аман-эсен келгендир, – деди Раман.
– Билем. Аман-эсен...
– Барасыңбы?..
– Менин да жалгыз болгум келбейт, – деди Жамбы.
Экөө дагы көпкө дейре унчугушкан жок.
Раман тегерегин карады. Айдын күңүрт нуру.
Дарактардын жерде жаткан көлөкөлөрү...
Алыста агарган кыргыз тоолору... Экөө...
– Тирүү декорация! Элестетип көрчү! Дүйнө – Чоң театр. Азыр экөөбүз сахнада ойноп жатабыз. Миллиондогон оюн көрүүчүлөр...
Азыр экөөбүзгө кол чабышат. Ана, угуп жатасыңбы, угуп жатасыңбы, Жамбы? «Бали!» – деп кыйкырып жатышат...
Рамандын ушунчалык берилип чын ыкласы менен сүйлөгөнү, таза кыялы Жамбыны таң калтырды.