КҮН АВТОПОРТРЕТИН ТАРТЫП БҮТӨ ЭЛЕК
КУБАТБЕК ЖУСУБАЛИЕВ
– А сен кайнатамдын койнуна кирдим дебедиң беле? – деди Раман.
Жамбы аргасыздан күлүп жиберди.
– Ишенчээк жылкы... Мен сени акылдуу бала десе...
Раман ичинде ошондой болбогонуна кубанды. Ал көптү билген, көптү көргөн адамдарга дайыма суктанат. Азыр да бул аялды купуя жакшы көрдү. Ага суктанды.
Жамбы дагы чалкасынан түшүп жатты.
Айдын нуру эми көкүрөгүнө тийди.
Раман анын чырайлуу жүзүнө карады.
– Ай мага окшош, – деди Жамбы.
– Эмне үчүн?
– Күндүзү айды эч ким карабайт. Түнү гана эриккенде тиктешет! Ай – адамдардын түнкү эрмеги.
Раман Пабло Неруданын «Күндүзү ай» деген ырын эстеди. «Антпе, адамдар айды күндүзү да карашат» дегиси келди.
– Күндүзгүсүчү?
– Күн.
– А сен эмне үчүн күнгө окшош эмессиң?
Жамбы жооп берген жок.
– Адамдар күнгө окшош, – деди Раман.
– Философия!
– Сен дагы.
Жамбы Рамандын чын ыкласы менен сүйлөгөнүн түшүндү. Унчуккан жок.
Раман Жамбынын сөзүн эстеп ошол жөнүндө ойлоду. «Сыягы, ата- энең жакшы адамдар болсо керек...»
Айткысы келди...
Күтүрөгөн ойлор Раманды тешип чыгууга жылчык таппагансыйт. Айткысы келди...
Эмнени? Албетте, өзү жөнүндө. Раман өзүнүн начар жерин билет. Бирөөгө өзү жөнүндө айтып бергенди жакшы көрөт.
А азыр ушул кемчилигин унутуп калган эле.
– Угасыңбы?
Анан Жамбынын жообун күтпөй эле сөзгө кирди (Чын, Раман өзүнүн эң жек көргөн кемчилдигин унутуп калган эле...)
«Жайдын бейжай жамгырына не жетсин?» – деп ойлоду Раман. Адамдар бир ооздон «жамгыр келатат» дешет анда. Жаш балдар ычкыр кашаттарын уучтай кармашып чурулдап тосуп чыгышат.
Ак жаан эмес, ак жамгыр жаайт.
Күн нуруна жуурулушуп жаайт. Алыстан: суйсалып басып келаткан, жомоктогу узун-узун аппак көйнөкчөн пери кызга окшойт. Ага бардык адамдар ийилип таазим кылышат.
Раман көзүн жумду. Ошол кызды көргүсү келди.
Буралып басып ак пери келатат,
Узун-узун аппак көйнөк жер шыпырат.
Раман өз дүйнөсүнө ушинтип шуңгуйт. Башына муздак тамчы тамды. Чочуп кетти. Ак пери кыздын элеси да качып жоголду. Кичинекей дүйнөсү бомба түшкөндөй талкаланды.
Ал шыпты тиктеди.
Көбүрөөк жамгыр жааса ушинтип үйдөн тамчы өтөт. Ана, ылдый көздөй дагы томолонду. Дагы!..
«Бул картаң күздүн тамчылары... үйдөн чык деп атат» – деди Раман. «Адамдын көз жашына окшош», – деп ойлоду кайра. Адамдын көз жашы туз даамданат. Сыягы, жеген туздар көздөн кайра агып түшөт окшойт.
А адамдар эмне үчүн ыйлашат? Туз жанын ачыштырат да анан...
Раман шыпты тиктеп жатты.
Тамчы жөнүндө ойлоду.
– Чык, – деди тамчы.
– Чыкпайм, – деди Раман.
– Бул ким? Ким менен сүйлөшүп жатасың, ата?
Чоң эне ойгонуп кетти. Ал баятан бери карыган мышыктай бүрүшүп уктап жаткан.
– Тамчы. «Өлүм менен сүйлөшүп жатам», – деди Раман өзүнчө.
– Бир нерсе тосуп кой, – деди чоң эне. Раман чоң калай табакты көтөрүп келди.
– Чык! – деди тамчы бакырып. Чоң калай табак «зың» этип жаңырды.
– Чыкпайм, – деди Раман.
Ал таптакыр башка жөнүндө ойлонду. Камилдин айтканы эсине түштү.
Денеси «дүр-р» этип жыландай жыйрылды. Кулагына азап чеккен адамдын кыйкырыгы угулду.
– Чык, – деди тамчы.
– Чыкпайм.
Раман көзүн жумду. Алиги тозокко түшкөн адамдын ач кыйкырыгы дагы угулду. Көзү пардай ачылды. Аябай азап тарткан адамдын коркунучтуу жүзүн көрдү. «Өлүмдүн жүзү ушундай болсо керек» – деп ойлоду Раман.
– Чык, – деди тамчы ачуулуу.
Кыйкырык кайрадан угулду.
Раман эшикке жүгүрүп чыкты.
Эшикте ууру мышыктын басыгындай үнсүз күздүн көңүлсүз жамгыры жаап жаткан эле. Эки күндөн бери жаайт.
Суз, жадаткыч жаан.
Дудук жаан. Эшикке чыгып карагың келбейт. Сүйлөшкүң келбейт. Шилекей чачырагансып итиркейиң келет.
Тантык адамга окшош.
Күз. Табият боёктору өчкөн килейген зор полотного окшойт. Бардык нерселер сууга салган чычкандай шүмүрөйүшөт. Раман: «Пушкин, жылдын төрт мезгилинин ичинен күздү жакшы көргөн» – деп мугалим эжекесинин айтканын эстеди. «Бечара Пушкин... ушул күздүн эмнесин жакшы көрдү экен?» – деди өзүнчө.